آیا واجبات ثواب دارند یا نه؟ یا اینکه فقط مستحبات ثواب دارند و واجبات را ما مسلمانان باید انجام بدهیم و هیچ ثوابی ندارد?

یک «صواب» داریم که یعنی کار خوب، خیر و درست؛ و یک «ثواب» داریم که یعنی پاداش به صواب. پس هر “صوابی"، “ثواب” دارد، چنان که هر گناهی “عقاب” دارد.

هیچ امری از امور فردی و اجتماعی وجود دارد که روی هوا رها شده و نتیجه‌ای در دنیا و آخرت نداشته باشد. پس هیچ فعلی نیز بدون ثواب یا عقاب نخواهد ماند….

نظام خلقت و نظام هدایتِ مبتنی و منطبق بر آن، کاملاً علیمانه، حکیمانه، احسن و جدی می‌باشد، پس همان‌طور که در عالم ماده، تحرک هر ذره‌ی کمتر از اتمی، آثار و تبعات کم یا زیاد خود را در بردارد، هر توجه، نیت، اراده، کار و فعل آدمی نیز آثار و تبعات خود را در بر دارد. گاهی یک اتمّ، انفجاری بزرگ در پی‌دارد.

●- وقتی می‌فرماید: هر ذره از عمل خوب یا بد خود را خواهید دید، یعنی تمامی مواضع و رفتارها، در خود ما آثار وجودی دارند که در نهایت یکجا نمایان می‌شوند، یعنی ما را در مرتبه‌ای از مراتب وجود قرار می‌دهند و جایگاه‌مان نیز متناسب با آن مرتبه وجودی خواهد بود.

« فَمَن يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيْرًا يَرَهُ * وَمَن يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرًّا يَرَهُ » (الزلزال، 7 و 8)

ترجمه: پس هر كه هموزن ذره‏اى كار خير كند (جزا يا تجسم خارجى) آن را مى‏بيند * و هر كه هموزن ذره‏اى كار شركند آن را مى‏بيند.

●- وقتی می‌فرماید به اندازه و وزن ذره‌ای به کسی ظلم نمی‌شود، یعنی هیچ نیت، اراده و عملی، نایدیده و بی‌نتیجه رها نمی‌گردد.

« إِنَّ اللّهَ لاَ يَظْلِمُ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ وَإِن تَكُ حَسَنَةً يُضَاعِفْهَا وَيُؤْتِ مِن لَّدُنْهُ أَجْرًا عَظِيمًا » (النساء، 40)

ترجمه: در حقيقت، خدا هم‏وزن ذرّه‏اى ستم نمى‏كند و اگر [آن ذرّه، كارِ] نيكى باشد دو چندانش مى‏كند، و از نزد خويش پاداشى بزرگ مى‏بخشد.

●- وقتی می‌فرماید: نه تنها تمامی اعمال شما در گذشته (زمان حیات)، بلکه تمامی آثار آنها در آینده (بعد از ممات) نیز نوشته شده و نزد امام زمان‌تان احصاء می‌شود، یعنی هیچ کاری بی اثر و بالتبع بی‌نتیجه نیست که از قلم بیافتد.

« إِنَّا نَحْنُ نُحْيِي الْمَوْتَى وَنَكْتُبُ مَا قَدَّمُوا وَآثَارَهُمْ وَكُلَّ شَيْءٍ أحْصَيْنَاهُ فِي إِمَامٍ مُبِينٍ » (یس، 12)

ترجمه: ماييم كه مردگان را زنده مى‏كنيم و آنچه كرده‏اند و آنچه از آثارشان بعد از مردن بروز مى‏كند همه را مى‏نويسيم و ما هر چيزى را در امامى مبين برشمرده‏ايم.

●●●- نتیجه آن که چون هیچ کاری بی‌اثر نیست، پس هیچ کاری بدون نتیجه نیست و این نتایج در حیات اخروی، یا مسرّت بخش است و یا هولناک و عذاب دهنده.

واجب – واجب امری است که اگر انسان آن را انجام ندهد، قطعاً نه تنها رشد نمی‌کند، بلکه به قهقرا رفته و هلاکت می‌افتد. پس باید انجام دهد و اگر انجام ندهد، می‌شود گناه (یا معصیت). لذا وقتی انجام داد، به نتایج و پاداش آن نیز می‌رسد.

مستحب – مستحب امری است در راستای واجب و اضافه بر آن. مثل این که: نماز یومیه واجب است، اما نوافل مستحب است. پس اگر کسی “واجبات” را به انجام نرساند و از محرمات اجتناب ننماید، مستحب در مورد کار او معنا و مصداقی ندارد؛ لذا فرمود کارهای خوب‌شان نیز “حبط” می‌گردد.

اصل و اساس – پس اصل و اساس در بندگی، انجام واجبات و ترک محرمات می‌باشد؛ در نیتجه اصل و اساس پاداش و عقاب نیز به واجب و حرام تعلق می‌گیرد. لذا می‌فرمایند: «هیچ گاه واجبات را در راه مستحبات قربانی نکنید». مثل کسی که شب تا دیر وقت به انجام مستحبی مشغول شود، اما نماز واجب صبح را خواب بماند و انجام ندهد!

حدیث:

امیرالمؤمنین، حضرت امام علی علیه السلام:

« إنّك إنِ اشتَغَلتَ بفَضائلِ النَّوافِلِ عَن أداءِ الفَرائضِ‌، فلَن يقومَ فَضلٌ تَكسِبُهُ بِفَرضٍ تُضَيِّعُهُ » (غرر الحكم : 3793 - منتخب ميزان الحكمة: 444)

ترجمه: اگر با پرداختن به فضيلتِ مستحبات، از به جا آوردن فرايض (واجبات) باز بمانى، هرگز آن فضيلتى كه به دست مى ‏آورى با (گناه) آن فريضه‏اى كه ضايعش مى‏ كنى برابرى نمى ‏كند.

●- بی‌تردید اگر به انجام واجبات اهتمام بورزیم، به توفیق مستحبات نیز نایل خواهیم شد؛ و اگر در ترک محرمات جدیت داشته باشیم، ترک مکروهات نیز به دنبال خواهد آمد.

●- ثواب (پاداش) نیز در اصل برای بندگی و انجام اوامر الهی است، و ثوابِ مستحبات، اضافه بر آن می‌باشد.